نکات جالبی از پیشینه شب یلدا که نمی‌دانید

چنان‌که اغلب فرهنگ‌ها آورده‌اند مأخوذ از سُریانی به معنیِ «میلاد» است؛ و چون شب یلدا را با میلاد مسیح تطبیق می‌کرده‌اند، از این رو، به این نام خوانده شده است.

در واقع، یلدا با نوئل (Noel) اروپایی، که در ۲۵ دسامبر تثبیت شده، معادل است. بنابراین، نوئل اروپایی همان شب یلدا یا شب چِلهٔ ایرانی است.

مراسم تولد میترا به‌عنوان یك روز مقدّس با آیین مِهری به اروپا رفت. تا آن زمان جشن تولّد و تَعمید مسیح روز ششم ژانویه گرفته می‌شد. پس از آن‌که مسیحیت نفوذ یافت و بسیاری از آداب و رسوم مهری در آن جذب شد، میلاد مهر -که به اعتقاد مهرپرستان نجات‌دهندهٔ بشریت در آخِرالزَّمان خواهد بود- به مسیح منتسَب گشت و با گسترش مسیحیت در شرق مجدّداً به ایران بازگشت و شب یلدا نامیده شد.

یلدا طولانی‌ترین شب‌های سال و آغاز انقلاب زمستانی است، که پس از آن آفتاب از برج قوس به برج جَدی تحویل می‌شود و روزها اندك‌اندك بلندتر می‌گردد. 
کرمانی‌ها معتقد بودند که قارون به شکل هیزم‌شکنی شب به در خانه‌ها می‌آید و هیزم به آن‌ها می‌دهد، که این هیزم‌ها به شمش طلا تبدیل می‌شود. بنابراین تا صبح بیدار می‌مانند. این مراسم یادآور بابانوئل در کریسمس است و می‌رساند که یلدای ایرانی و کریسمس از یك مایه سرچشمه گرفته است.

در ادبیات فارسی شُعَرا زلف یار و همچنین روز هجران را از حیث سیاهی و درازی به شب یلدا تشبیه کرده‌اند و از اشعار برخی، مانند بیت زیر از سنایی نیز رابطه بین مسیح و یلدا ادراك می‌شود:

 به صاحب‌دولتی پیوند اگر نامی همی‌جویی
که از یك چاکری عیسی چنان معروف شد یلدا

به تلخیص از فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، محمدجعفر یاحقّی، ص ۴۶۵