پوکی استخوان چیست ؟
پوکی استخوان نوعی بیماری است که در آن به دلیل کاهش تراکم استخوان ، قدرت و استحکام استخوان کاهش یافته و باعث افزایش شکنندگی آن می شود.به معنای واقعی ، در زمان ابتلا به پوکی استخوان ، استخوانها حالت اسفنجی و به اصلاح متخلخل به خود می گیرند.
این اختلال باعث ضعف کلی اسکلت بندی بدن شده و سبب شکستگی های مکرر در استخوان های مختلف بدن می شود.
پوکی استخوان
برای مثال در این افراد ، ترک خوردگی لگن ، شکست مچ دست یا پا و تخریب استخوان ستون فقرات ممکن است اتفاق بیافتد .البته این اتفاق در هر استخوانی می تواند رخ دهد . ممکن است استخوان دست ترک بردار و یا استخوان لگن بشکند. ولی آنچیزی مثلا برای استخوان لگن رایج است ، ترک خوردن می باشد.
دلایل پوکی استخوان
این بیماری به شرایط بسیار زیادی بستگی دارد و دلایل و عوامل مختلفی می توانند باعث پوکی استخوان شوند.برای مثال :
- جنسیت : زنان بیشتر از مردان دچار این مشکل می شوند
- محل تولد : نژاد آسیایی بیشتر از سایرین دچار این مشکل می شود
- استخوان بندی بدن
- سابقه خانوادگی و ژنتیک
- سابقه قبلی شکستگی
- سیگار کشیدن
- مصرف زیاد الکل
- عدم تحرک بدنی
- رژیم غذایی ناسالم
- مشکلات روده
- مشکلات جذب مواد مغذی : برای مثال برخی از بیماری های دستگاه گوارشی باعث می شود مواد مغذی خوراکی ها بخوبی جذب نشود. مانند بیماری اسپروی سلیاک که می تواند با مشکلات پوستی نیز همراه باشد. مانند درماتیت هرپتی فرمیس.
- پایین بودن سطح هورمون استروژن در زنان که می تواند به دلیل یائسگی ، مشکلات هورمونی و یا جراحی و برداشتن تخمدان ها باشد.
- پایین بودن سطح هورمون تستوسترون در مردان
- شیمی درمانی : برای مثال در خانم ها ، شیمی درمانی می تواند باعث تخریب تخمدان ها شده و کمبود هورمون استروژن ایجاد کند.
- آمنوره یا از دست دادن دوره قاعدگی می تواند در زنان جوان احتمال پوکی استخوان را بیشتر کند.این حالت معمولا در زنانی که تمرینات ورزشی بسیار سنگین دارند و یا زنانی که توده چربی بسیار کمی دارند ، رایج تر است .
- التهاب مزمن بدن به دلیل ورم مفاصل و یا بیماری های کبدی
- عدم تحرک بدنی : ممکن است به دلیل مشکلاتی مانند سکته و یا هر علت دیگری که مانع راه رفتن است ، باشد.
- پرکاری تیروئید : زمانی ایجاد می شود که غده تیروئید بیش از حد هورمون تولید می کند و یا می تواند به دلیل مصرف داروهایی باشد که باعث افزایش تولید هورمون تیروئید می شوند.
- هیپرپاراتیروئیدیسم : نوعی بیماری است که در آن هورمون پاراتیروئید توسط غده پاراتیروئید بیش از حد تولید می شود. به طور کلی ، هورمون پاراتیروئید می تواند میزان کلسیم خون را از طریق خارج کردن کلسیم از استخوان تنظیم کند. افزایش این هورمون می تواند باعث خارج شدن بیش از حد کلسیم از استخوان ها شود.
- کمبود ویتامین D : در صورت کمبود ویتامین D بدن نمی تواند به خوبی ، کلسیم را از مواد غذایی که مصرف می کنیم دریافت کند.کمبود ویتامین D می تواند ناشی از رژیم غذایی نادرست ، قرار نگرفتن در معرض نور خورشید و مشکلات روده ایجاد شود.
- مصرف برخی از داروها : برخی از داروهای خاص می توانند باعث پوکی استخوان شوند.برای مثال داروهای رقیق کننده خون مانند پلاویکس و آسپرین و به خصوص داروی وارفارین می تواند باعث پوکی استخوان شود.برخی از آنتی بیوتیک ها و داروهای ضد صرع نیز می توانند این عارضه جانبی را ایجاد کنند مانند : فنی توئین. از سایر دارها می توان به فنوباربیتال و پردنیزولون نیز اشاره کرد.
- بیماری‌های ارثی بافت همبند : مانند : استئوژنز ایمپرفکتا (Osteogenesis imperfecta) ، هموسیستینوری ، osteoporosis-pseudo glioma syndrome و برخی از بیماری های پوستی مانند : سندرم مارفان ، نشانگان اهلرز-دنلوس (Ehlers-Danlos) ،
و …
علائم و نشانه های پوکی استخوان
پوکی استخوان در مراحل اولیه و تا چندین سال می تواند بدون علامت باشد. در واقع در بسیاری از موارد ، تا زمان شکستن استخوان ، علائمی از پوکی استخوان مشاهده نمی شود.
- شکستگی که ناشی از پوکی استخوان است لزوما به دلیل ضربه شدید نیست .فرد ممکن از در حال راه رفتن و یا دویدن باشد که ناگهان استخوان پا او می شکند در صورتی که در حال عادی نباید این اتفاق بیافتد .
- پوکی استخوان در ستون فقرات می تواند باعث بروز دردهای ناراحت کننده و پیشروند و در مراحل بعدی باعث خمیدگی ستون فقرات شود.
- ممکن است فرد از ارتفاع کمی سقوط کند و به دلیل پوکی استخوان ، لگن او ترک بردار و یا بشکند .این سقوط می تواند بسیار آرام و بی اهمیت باشد به طوری که در حالت عادی با این مدل سقوط کردن ، هیچ آسیبی به بدن وارد نمی شود. شکستگی لگن نیاز به جراحی دارد و بهبود این شکستگی بسیار سخت و زمان بر است .
پوکی استخوان چه عوارض و عواقبی دارد؟
شاید برایتان سوال باشد که :
پوکی استخوان چه مشکلاتی برای فرد ایجاد می کند ؟
این بیماری مستقیما کیفیت زندگی فرد را هدف قرار می دهد و کیفیت زندگی او به شدت کاهش پیدا می کند. بیمارانی که دچار مشکلات لگن می شوند ، نیاز به مراقبت های طولانی مدت در خانه دارند و روند درمان این مشکل بسیار طولانی و سخت است .
پوکی استخوان در سالمندان می تواند عوارض سخت تری نیز داشته باشد . در سالمندان ، مشکلات مربوط به پوکی استخوان و کاهش حرکت های ناشی از آن ، و حتی استراحت های طولانی مدت برای کاهش عوارض آن می تواند موجب پنومونی و لخته شدن خون در رگ های پایینی بدن مانند رگ های پا شود.
پوکی استخوان در سالمندان حتی می تواند خطر مرگ را افزایش دهد .طبق آمار موجود در امریکا ، 20% از خانمهایی که دچار شکستگی لگن ناشی از پوکی استخوان می شوند ، در سال بعد ، به دلیل عوارض ناشی از این شکستگی از دنیا می روند.
یا زمانی که فرد به دلیل پوکی استخوان ، شکستگی ستون فقرات را تجربه می کند ، در سال های بعد ، دوباره این شکستگی را در مهره های دیگر ستون فقرات تجربه خواهد کرد که می تواند عوارض بسیار بدی داشته باشد.
عوامل تعیین کننده پوکی استخوان
توده استخوانی یا تراکم استخوان، با مقدار استخوان موجود در ساختار اسکلت تعیین می شود. به طور کلی هر چقدر چگالی استخوان بالاتر باشد ، استخوان ها قوی تر هستند. این تراکم استخوان تا حد زیادی به جنسیت وابسته است .
به عنوان مثال ، مردان نسبت به زنان ، چگالی استخوانی بیشتر دارند و یا نژاد امریکایی یا افریقایی ، نسبت به نژاد آسیایی ، چگالی استخوانی بیشتری دارند.
چگالی استخوانی از دوران کودکی شروع به افزایش می کند و در حدود 25 سالگی به بیشترین میزان خود می رسد. بعد از 25 سالگی این چگالی تا حدود 10 سال تقریبا ثابت می ماند و بعد از 35 سالگی شروع به کاهش می کند.
بطور متوسط بعد از 35 سالگی ، هر ساله حدود 0.3 الی 0.5 درصد از تراکم استخوان ها کم می شود.
استروژن نقش بسیار مهمی در حفظ تراکم استخوانی زنان دارد.زمانی که در دوران یائسگی ، هورمون استروژن بدن زنان افت می کند ، روند از دست دادن تراکم استخوان ها تسریع می شود.
به طور متوسط در صورتی که بعد از یائسگی ، هورمون استروژن بسیار افت کند ، طی 5 الی 10 سال ، 25% الی 35% از تراکم استخوانی بدن زنان از بین خواهد رفت . پوکی استخوان در دوره یائسگی در بین زنان یک مشکل رایج است .
نحوه تشخیص پوکی استخوان چگونه است ؟
متخصصان برای تشخیص این بیماری از روش های مختلفی استفاده می کنند که بستگی به نظر پزشک و شرایط جسمی فرد دارد. اشعه ایکس می تواند پوکی استخوان را به راحتی نشان دهد چرا که استخوان هایی که تراکم کمی دارند به راحتی قابل تشخیص هستند و معمولا نازک تر از استخوان های طبیعی می باشند.
اگر پوکی استخوان با عکس برداری با اشعه ایکس تشخیص داده شود به این معنی است که حداقل 30% از تراکم استخوان از دست رفته است . البته این روش ، برای تشخیص میزان بیماری ، کاملا دقیق نیست .
برای تشخیص دقیق تر ، بنیاد ملی پوکی استخوان امریکا توصیه می کند از روش اسکن دانسیته استخوان، که سنجش جذب اشعه X با انرژی دوگانه (Dual-Energy X-ray Absorptiometry) (DXA) نیز نامیده می شود ، استفاده شود.
اسکن DXA می تواند تراکم استخوان در لگن ، ستون فقرات و ساعد را به صورت دقیق نشان دهد.این اسکن فقط 5 الی 15 دقیقه زمان می برد و کاملا دقیق است .
پوکی استخوان در زنان
بعد از آزمایش ، چگالی استخوان فرد با میانگین چگالی در بزرگسالان هم جنس و هم نژاد فرد مقایسه می شود. نمره ای که به دست می آید را با T علامت گذاری می کنند.
معمولا اگر عدد T کمتر از 2.5 باشد ، پوکی استخوان نامیده می شود.
درمان پوکی استخوان
معمولا هدف از درمان پوکی استخوان ، جلوگیری از کاهش بیشتر تراکم استخوان ،جلوگیری از شکستگی های احتمالی و در مواردی ممکن است افزایش تراکم استخوان باشد.
با وجود اینکه اگر این مشکل زود تشخیص داده شود می توان سرعت کاهش تراکم استخوان را کم کرد ولی در حالت کلی هیچ کدام از روش های درمانی ، به صورت کامل پوکی استخوان را درمان نمی کند.
به عبارت دیگر اگر استخوانی دچار این بیماری شده باشد ، افزایش تراکم استخوانی به این راحتی ها نیست و در بسیار از موارد قابل انجام نیست .بنابراین در این بیماری ، پیشگیری بهترین راه درمان است .
روش های پیشگیری از پوکی استخوان
-مصرف سیگار را ترک کنید
-مصرف نوشابه های گاز دار و مخصوصا نوشابه مشکی و هر نوشیدنی حاوی فسفر را قطع کنید. زمانی که میزان فسفر خون افزایش پیدا می کند ، -تمایل استخوان به دریافت فسفر بیشتر از کلسیم است . به همین دلیل در این شرایط ، معمولا کلسیم استخوان در خون آزاد شده و فسفر جایگزین آن می شود.فسفر حالت اسفنجی به استخوان می دهد و استخوان قدرت خود را از دست داده و چیزی شبیه به پفک می شود.
-مصرف الکل را قطع کنید
-ورزش کنید
-رژیم غذایی خود را اصلاح کنید و خوراکی های حاوی کلسیم و ویتامین D را بیشتر مصرف کنید.
-مصرف داروهایی که باعث کاهش تراکم استخوان می شوند ، کاهش دهید و یا اگر ممکن است با صلاح دید پزشک ، کلا قطع کنید و یا با داروی دیگری جایگزین کنید.
-با مشورت با پزشک ، از داروها و مکمل های مناسب استفاده کنید.
-ورزش های مختلفی می توانید برای این منظور انجام دهید ولی توجه داشته باشید ورزش کردن تاثیر چندانی در افزایش تراکم استخوان ها ندارد.تنها فایده ورزش این است که می تواند سرعت از دست دادن تراکم استخوان را کاهش دهد.همچنین با افزایش قدرت عضلات می تواند فشار رو از روی استخوان ها بردارد.
-هنوز یه صورت دقیق مشخص نیست که کدام نوع ورزش می تواند برای این مورد مفیدتر باشد ولی اکثر پزشکان ، پیاده روی را ترجیح می دهند.
-سیگار کشیدن می تواند در طول زندگی به میزان 10درصد از تراکم استخوانی را کاهش دهد.همچنین سیگار کشیدن زنان علاوه بر اینکه به صورت مستقیم می تواند باعث کاهش تراکم استخوانی شود ، می تواند باعث کاهش بیشتر استروژن در دوران یائسگی شده و احتمال پوکی استخوان را بیشتر افزایش دهد.
-مصرف مکمل کلسیم برای جلوگیری از پوکی استخوان
-داشتن استخوان های قوی نیازمند دریافت کلسیم به میزان مناسب در دوران کودکی و نوجوانی است و در هر دو جنس اهمیت دارد.ولی توجه داشته باشید که مصرف مکمل کلسیم به تنهایی نمی تواند از پوکی استخوان جلوگیری کند.
میزان مجاز مصرف مکمل کلسیم به شرح زیر است :
در کودکان 1 الی 10 ساله ، 800 میلی گرم در روز
برای جوانان 11 تا 24 سال 1200 میلیگرم در روز
برای آقایان 1000 میلی گرم در روز
برای خانم ها 1000 میلیگرم در روز + مکمل های استروژن
برای زنان باردار 1200 الی 1500 میلیگرم در روز
برای زنانی که در دوره یائسگی قرار دارند و استروژن مصرف نمی کنند 1500 میلیگرم در روز
توجه : میزان مصرف مکمل های کلسیم نباید بیش از 2000 میلی گرم در روز باشد.
نکته : این مکمل ها می توانند احتمال مشکلات کلیوی و سنگ کلیه را افزایش دهند.
کلسیم موجود در مواد غذایی
در یک لیوان شیر طبیعی و خوب حدودا 300 میلی گرم کلسیم وجود دارد.
در یک لیوان ماست حدود 450 میلیگرم کلسیم وجود دارد
130 میلی گرم کلسیم در 150 گرم پنیر وجود دارد
300 میلی گرم کلسیم در یک لیوان آب پرتقال طبیعی وجود دارد.
توصیه می شود بیشتر میزان کلسیم مورد نیاز بدن را از طریق خوراکی ها تامین کنید.
به دلیل اینکه ممکن است روده ها قادر به جذب 500 میلیگرم کلسیم در زمان کم نباشند ، توصیه می شود مکمل های کلسیم را در سه وعده متفاوت مصرف کنید.
عوارض جانبی مکمل های کلسیم
مکمل های کلسیم معمولا بی خطر هستند و عوارض جانبی خاصی ایجاد نمی کنند.یبوست ، سوءهاضمه و شکم درد از عوارض جانبی رایج این مکمل هاست .برخی از بیماران برای بلع مکمل های کلسیم دچار مشکل می شوند که در این مورد می توان از آبنبات های مخصوص کلسیم استفاده کرده که به مرور در دهان حل می شوند.
برخی از داروها می توانند جذب کلسیم را مختل کنند.مانند داروهای مهار کننده پروتون پمپ مانند امپرازول ، لانسوپرازول ، پنتوپرازول (Pantoprazole) ، رابپرازول و …
مصرف ویتامین D برای جلوگیری از پوکی استخوان
مصرف کافی کلسیم در کنار میزان کافی ویتامین D می تواند برای سلامت و استحکام استخوان ها بسیار مفید باشد. مصرف ویتامین D از چند جنبه می تواند برای استخوان ها مفید باشد.
ویتامین D می تواند جذب کلسیم را در روده ها افزایش دهد .کمبود ویتامین D به تنهایی می تواند باعث کاهش تراکم استخوان به دلیل کاهش جذب کلسیم شود (استئومالاسی).
قرار گرفتن در معرض نور خورشید می تواند تولید ویتامین D را در بدن تحریک کند.از طریق خوراکی ها نیز می توان تا حدودی ویتامین D دریافت کرد.در صورتیکه به هر دلیلی قادر به دریافت طبیعی این ویتامین نیستید می تواند تحت نظر پزشک ، از مکمل های مناسب استفاده کنید.
میزان توصیه شده مصرف ویتامین D به این صورت است :
800 واحد (IU) در روز برای افراد بالای 71 سال
600 واحد در روز برای زنان و مردان بزرگسال
500 واحد برای کودکان
400 واحد برای نوزادان
کسی که دچار پوکی استخوان شده است معمولا توصیه می شود 400 واحد ویتامین D به صورت روزانه مصرف کند.در حال حاضر معمولا اکثر قرص های مولتی ویتامین حاوی 400 واحد ویتامین D هستند.
داروهای درمان پوکی استخوان
در حال حاضر هدف از مصرف داروهای موجود ، جلوگیری کردن از کاهش تراکم استخوان است و معمولا تاثیر کمی در افزایش تراکم استخوان دارند.