آیا وجود افلاتوکسین در شیرهای پاستوریزه صحت دارد؟

ماجرای شیرهای سمی چیست؟

در ویدیو بالا صحبت های بازرس انجمن بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران را در برنامه زنده تلویزیونی ببینید.
" بهادر حاجی محمدی "  پس از اظهارنظر درباره برخی صنوف مرتبط با عرضه غذاهای آماده، به پیشینه بعضی چالش‌های بهداشتی در صنعت لبنیات اشاره کرد و گفت: جای آن که نگران استفاده از روغن پالم و وایتکس در لبنیات باشیم، افکار عمومی و مسئولان باید به مسائل مهم‌تری مانند وجود سموم دیگر در لبنیات توجه داشته باشند.

آمارها رسمی نبودند

حاجی‌محمدی بر اساس آمارهایی غیررسمی این اطلاعات را روی آنتن زنده تلویزیون و مقابل میلیون‌ها مخاطب اعلام کرده و چنین آماری در این انجمن وجود ندارد و حتی مورد تایید انجمن هم نیست. به گفته یک مقام آگاه از این انجمن، اطلاعاتی در این مورد باید به تایید مجمع انجمن برسد و پس از بررسی‌های کلی و دقیق اعلام شود. در حالی که این آمارها چنین پایه‌ای ندارند.
البته خود حاجی‌محمدی نیز در گفت‌وگوی تلویزیونی خود عنوان کرده بود آمارها مربوط به پژوهش تعدادی از دانشگاهیان است. موضوعی که با توجه به عنوان رسمی او در برنامه و همچنین چشمگیر بودن اعداد و ارقام مربوط به آلودگی و حساسیت آن، در همرسانی‌های امروز اصلا دیده نشد و حالا به واسطه اعلام شدن در رسانه ملی، به عنوان یک سند رسمی در حال دست به دست شدن و اثرگذاری در جامعه است.

وزارت بهداشت امروز به ادعای وجود سم «افلاتوکسین» در لبنیات واکنش نشان داد و دکتر «کیانوش جهانپور» سخنگوی سازمان غذا و دارو اعلام کرد که طی سال‌های اخیر در کشور ما میزان افلاتوکسین در مواد غذایی از جمله لبنیات و خشکبار روند کاهشی داشت.

به گفته او کشورهای مختلف حد مجاز متفاوتی برای مقدار موجود افلاتوکسین در مواد غذایی مختلف دارند و استانداردهای ایران هم در این زمینه عموما در حد استانداردهای ایالات متحده تعریف شده است.

اطلاعات نادرست

از سوی دیگر کارشناسان و صاحبنظران بهداشت و مواد غذایی نیز معتقدند که این اظهارنظرها پایه دقیق علمی ندارد و اطلاعات و آمارها کامل بیان نشده‌اند. مدیر نظارت بر مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: بعد از پخش این مصاحبه و انتشار آن در فضای مجازی با رئیس انجمن علمی بهداشت و ایمنی غذایی ایران تماس گرفتم و جویای اطلاعات عنوان شده شدم. پاسخ این بود که این آمارها با هماهنگی انجمن اعلام نشده است.

«حسن مکرمی رستمی» افزود: انجمن علمی بهداشت و ایمنی غذایی ایران با تاکید بر این که این میزان از آلودگی به آفلاتوکسین در شیرهای پاستوریزه تحت هیچ شرایطی امکان ندارد، گفت: حتی اگر هر روز هم غذای دام نان کپک زده باشد، به این میزان از آلودگی در شیر نمی‌رسیم.

شیرها آلوده نیستند

این مسئول با اشاره به پایش‌ دائمی و آزمایش و نمونه‌گیری دائمی از شیرهای تولیدی صنایع لبنی استان گفت: در ۶ ماه نخست امسال ۶ مورد گزارش از آلودگی شیر به ما رسید که پس از بررسی و آزمایش مشخص شد هیچ یک از موارد آلوده نبود. بیان چنین مسائلی آن هم در مورد شیر به پژوهش‌های علمی و مستندات دقیق نیاز دارد و نمی‌توان به همین سادگی در رسانه ملی در مورد آن به این شکل اظهار نظر کرد.

تضمین کیفیت شیر پاستوریزه

رئیس انجمن مهندسی کیفیت صنعت غذای مازندران، این اظهار نظر را غیرکارشناسی و نادرست دانست و به خبرنگار ایرنا گفت: در این که مقداری ذرت تراریخته وارد ایران شده بحثی نیست. اما این که این کارشناس چطور شناسایی کرد این ذرت‌ها در چه نقاطی از کشور توزیع شده و به مصرف دام رسیده برای ما هم سئوال است.
«محمد رزاقی» افزود: تردیدی نداریم که در این اظهارنظر و اطلاعات مطرح شده اشکالاتی وجود دارد. به ویژه این که گفته شده بیشتر آلودگی به این سم در شیرهای صنایع لبنی مازندران وجود دارد از اساس کذب است.

وی با تاکید بر این که شیر تولید شده در صنایع لبنی مازندران به هیچ عنوان آلوده نیست، اظهار کرد: این اطمینان خاطر را می‌دهم که شیر تولید شده در صنایع لبنی مازندران یکی از ایمن‌ترین شیرهایی است که در کشور تولید می‌شود. بیشتر شیرهای دریافتی کارخانجات لبنی مازندران شیر صنعتی است و از شیرهای سنتی هم شیر با کیفیت بالا دریافت می‌شود.
رئیس انجمن مهندسی کیفیت صنعت غذای مازندران خاطرنشان کرد: کارخانه دار به هیچ عنوان نمی‌تواند مواد اولیه نامرغوب بگیرد چون محصول تولیدی‌اش نامرغوب می‌شود. اگر شیر نامرغوب باشد قطعا ارجاع داده می‌شود و معمولا هم در کارگاه‌های لبنیات سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مازندران کارگاه‌های تولید لبنیات شیرهای سنتی که کارخانه‌ها خریداری نمی‌کنند را با قیمت ۱۰۰ تا ۲۰۰ تومان بیشتر می‌خرند و عرضه می‌کنند. اما کارخانه‌ها شیر نامرغوب را وارد کارخانه نمی‌کنند.
رزاقی تصریح کرد: انجمن مهندسی کیفیت صنعت غذای مازندران فردا بیانیه و پاسخ به این اظهارنظر و جوسازی و شایعه‌پراکنی که از برنامه زنده تلویزیونی پخش شد را منتشر می‌کند و امیدواریم که رسانه‌ها نیز در شفاف‌سازی موضوع و اطلاع‌رسانی درست عمل کنند.
مصرف شیر با کیفیت در صنایع لبنی
اظهارات رزاقی در مورد میزان شیر دریافتی صنایع لبنی مازندران از دامداری‌های صنعتی تا حد زیادی احتمال آلودگی شیرهای پاستوریزه را کاهش می‌دهد و حتی از بین می‌برد. بر اساس آمارهای رسمی در مازندران هر سال حدود ۷۵۰ هزار تن شیر تولید می‌شود که نزدیک به ۵۵۰ هزار تن از این شیر به صورت فله و بدون عبور از فیلتر کارخانه‌ها مصرف می‌شود. ۲۰۰ هزار تن دیگر نیز عمدتا شیر تولید شده در دامداری‌های صنعتی و نیمه‌صنعتی استان است که کارخانه‌ها خریداری کرده و استفاده می‌کنند.
 اما این ۲۰۰ هزار تن تمام شیر مصرفی صنایع لبنی مازندران نیست. واحدهای صنعتی تولید لبنیات در مازندران سالانه حدود ۹۰۰ هزار تن شیر مصرف می‌کنند که ۷۰۰ هزار تن آن از دامداری‌های صنعتی سایر استان‌ها تامین می‌شود. با این حساب احتمال این که آلودگی به این سم خطرناک در شیر تولیدی صدها دامداری صنعتی کشور وجود داشته باشد عملا جایگاهی ندارد و قابل اتکا نیست.
نائب رئیس انجمن صنایع همگن غذایی و دارویی مازندران معتقد است که دامدارها حتی اگر به فکر سلامت جامعه نباشند، با توجه به پیامدهای منفی که وجود افلاتوکسین در غذای دام بر بزدهی گله و سلامت دام دارد، از دادن غذای دارای میزان بالای آفلاتوکسین خودداری می‌کنند.
دکتر «اسماعیل خاتمی مقدم» به خبرنگار ایرنا گفت: رابطه مستقیمی بین غذای دام و افلاتوکسین موجود در شیر وجود دارد. با این حساب نمی‌توان گفت که آپافلاتوکسین موجود در غذای تمام دام‌ها در کشور و حتی دامداری‌های صنعتی انقدر بالاتر از حد مجاز است که میزان آن در شیر به ۶۰ درصد برسد.

حد مجاز آلاینده‌ها

وی به وجود املاح و فلزات مختلف در انواع غذاها و نوشیدنی‌ها اشاره کرد و افزود: در آب آشامیدنی که می‌نوشیم هم مقداری املاح سنگین مانند منیزیم، جیوه و سرب وجود دارد. بحث اینجاست که حد مجاز این املاح چقدر است. قوانین در مورد حد مجاز هر ماده در یک محصول غذایی متناسب با مصارف جامعه و آسیب‌پذیری‌ها و استاندارد در نظر گرفته شده وضع و برای آن‌ها حدود تعیین می‌شود. هیچ جایی گفته نشده  جیوه در آب نباشد، بلکه برای مقدار جیوه در آب حد مجاز تعیین شده است.
بازرس انجمن صنایع لبنی ایران معتقد است که کارشناس مهمان تلویزیون دچار اشتباه محاسباتی شده و اطلاعات را به درستی استخراج و آنالیز نکرد.
وی اظهار کرد: مقدار افلاتوکسین در شیر طبق استاندارد داخلی کشورمان یک دهم پی پی بی (Part Per Billion ) یا واحد در میلیارد است که پنج برابر قوی‌تر از استاندارد کدکس CODEX (کمیسیون بین‌الملل کدکس مواد غذایی) جهانی است. این استاندارد در کدکس بین‌المللی عمومی ۵ دهم پی پی بی ppb یعنی ۵ برابر استاندارد ایران و در کدکس اتحادیه اروپا ۵ دهم پی پی بی ppb یعنی نصف استاندارد کشور ما در نظر گرفته شده است.
نائب رئیس انجمن صنایع همگن غذایی و دارویی مازندران با بیان این که آزمایش‌ها در این زمینه ماهانه انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: طی ۲ سال اخیر در نمونه‌برداری‌هایی که برای آزمایش افلاتوکسین انجام دادیم همه نمونه‌های ما پایین‌تر از حد استاندارد بود و فقط یک نمونه ۲ دهم پی پی بی ppb داشتیم. یعنی عملا نسبت به کدکس بین‌المللی تقریبا همه نمونه‌ها سالم بودند.
خاتمی‌مقدم گفت : باید این را هم در نظر داشت که اگر دام یک دامداری سنتی روزی شیر با افلاتوکسین بالا تولید کند، در صورت داشتن ویژگی‌های لازم برای استفاده از این شیر در کارخانه، شیر خریداری شده با ده‌ها تن شیر مخلوط می‌شود و میزان افلاتوکسین موجود در شیر رقیق خواهد شد.
وی افزود : انتظار ما از کارشناسان و پژوهشگران برای بیان چنین اطلاعات حساسی در رسانه‌ها خیلی بیشتر است. برای شفاف‌سازی این موضوع از همه کارخانه‌های خواستیم که اطلاعات مربوط به آزمایش‌های انجام شده را بدهند تا یک بار دیگر وضعیت سلامت شیر تولیدی را بررسی کنیم. 

شیر ایران سالم است

مدیر تضمین کیفیت صنایع شیر ایران گفت : به استناد آمارهای به روزی که داریم، شیرهای تولید شده در صنایع لبنی ایران سالم است و مشکلی ندارد. افرادی هم که خلاف این موضوع را عنوان می‌کنند می‌توانند از هر شهر و استانی که مایل بودند به انتخاب خودشان شیرهای در حال عرضه را تهیه و آزمایش کنند. 
عضو هیأت مدیره انجمن مدیریت کیفیت ایران با بیان این که استاندارد ملی ما سختگیرانه‌تر از استاندارد بین‌الملل است، یادآور شد: انتظار ما این است که انجمن علمی بهداشت و ایمنی غذایی از سازمان‌های نظارتی به ویژه استاندارد و دامپزشکی در این زمینه استعلام کند. از صدا و سیما و رسانه‌ها نیز انتظار داریم که در این موارد از کارشناسان اهل فن و اساتید دانشگاه که آگاه به همه ابعاد موضوع هستند کمک بگیرند.
دبیریان خاطرنشان کرد: حتی اگر افلاتوکسین در خوراک دام هم بالا باشد، وقتی وارد شیر می‌شود به یک پانزدهم کاهش می‌یابد. چطور ممکن است که مقدار این ماده در شیر پاستوریزه ۶۰ درصد باشد؟ نباید این اطلاعات نادرست از رسانه ملی به مخاطب داده شود. بدون مطالعه و پیش‌زمینه آمار دادن به مردم آن ها را از یک محصول مهم غذایی دور می‌کند و آسیب کلانی به اقتصاد صنعت لبنیات می‌زند.
موجی که در شبکه‌های اجتماعی در مورد آلودگی و زیان‌آور بودن شیرهای پاستوریزه ایجاد شده احتمالا به همین سادگی متوقف نمی‌شود، مگر این که مخالفان این اظهارنظر استنادات علمی و دقیق خود را گردآوری کنند و به آن‌ها نیز فرصت مناسبی و مشابه در رسانه داده شود تا بخشی از باور ایجاد شده مبنی بر ناسالم بودن شیرهای پاستوریزه را ترمیم کنند.